Aplastična anemija je poremećaj krvotvorne matične stanice, koji rezultira gubitkom prethodničkih krvnih stanica, hipoplazijom ili aplazijom koštane srži, te citopenijom u dvije ili više stanične linije (crvenih krvnih stanica, bijelih krvnih stanica i/ili trombocita). Simptomi su odraz anemije, trombocitopenije (petehije, krvarenja) ili leukopenije (infekcije). Dijagnoza se postavlja dokazivanjem periferne pancitopenije i biopsijom koštane srži koja ukazuje na hipocelularnu koštanu srž. Liječenje obično uključuje imunosupresiju sa konjskim antitimocitnim globulinom i ciklosporinom, ili transplantaciju krvotvornih matičnih stanica.
(Vidi također Pregled smanjene eritropoeze.)
Izraz “aplastična anemija” obično se odnosi na globalnu hipoplaziju koštane srži uz citopeniju u najmanje dvije stanične linije. Suprotno tome, "čista aplazija crvene loze" je ograničena na eritroidnu staničnu liniju.
Etiologija
"Prava" aplastična anemija (najčešće zahvaća adolescente i mlade odrasle) je nepoznatog uzroka u oko 50% slučajeva. Poznati uzroci su
-
Kemijski spojevi (npr. benzen, anorganski arsen)
-
Zračenje
-
Lijekovi (npr. antineoplastični lijekovi, antibiotici, nesteroidni protuupalni lijekovi, antikonvulzivi, acetazolamid, soli zlata, penicilamin, kinakrin)
-
Trudnoća
-
Virusi (Epstein-Barr virus i citomegalovirus)
-
Hepatitis (bolesnici koji su bili seronegativni na viruse hepatitisa)
Točan mehanizam nastanka je nejasan, ali u većini slučajeva podrazumijeva imunološki posredovano oštećenje hematopoetske matične stanice. Često je prisutna klonalna hematopoeza, a postoji i rizik od progresije u mijeloidne maligne bolesti.
Simptomi i znakovi
Premda je razvoj aplastične anemije obično podmukao i ona se pojavljuje tjednima ili mjesecima nakon izlaganja određenom toksinu, ponekad nastupa i akutno.
U aplastičnoj anemiji, anemija može uzrokovati slabost i umor, dok teška trombocitopenija može uzrokovati petehije, ekhimoze i krvarenje iz desni, u konjunktive, ili druga tkiva. Agranulocitoza često uzrokuje životno ugrožavajuće infekcije. Slezena nije uvećana, osim u sklopu hemosideroze zbog učestalih transfuzija.
Dijagnoza
-
KKS i broj retikulocita
-
pregled koštane srži
Na aplastičnu anemiju treba posumnjati u bolesnika, uglavnom mlađih, sa pancitopenijom. Teška aplastična anemija definira se na temelju prisutnosti 2 ili više sljedećih čimbenika:
-
Celularnost koštane srži < 30%
-
Apsolutni broj neutrofila < 500/ul
-
Apsolutni broj retikulocita < 60 000/ul
-
Broj trombocita < 20 000/uL
Liječenje
-
Transplatacija krvotvornih matičnih stanica.
-
Ukoliko transplantacija nije indicirana, imunosupresija konjskim antitimocitnim globulinom i ciklosporinom.
U aplastičnoj anemiji, transplantacija krvotvornih matičnih stanica može dovesti do izlječenja i metoda je izbora, pogotovo kod mlađih bolesnika sa podudarnim donorom. Pri postavljanju dijagnoze, srodnici se testiraju na HLA podudarnost. Budući da transfuzije predstavljaju rizik za kasniju transplantaciju, krvni se derivati primjenjuju samo ako su zaista neophodni.
U onih bolesnika kod kojih nije indicirana transplantacija ili nemaju podudarnog donora, imunosupresivna terapija konjskim antitimocitnim globulinom (ATG) u kombinaciji sa ciklosporinom rezultira ukupnom stopom odgovora od oko 60 do 80%. Mogu se pojaviti alergijske reakcije i serumska bolest. U refraktornim slučajevima, trombopoetinski agonisti su pokazali određenu djelotvornost u kliničkim ispitivanjima.
Ključne točke
-
Aplastična anemija podrazumijeva globalnu hipoplaziju koštane srži sa pratećom anemijom, leukopenijom i trombocitopenijom.
-
Mnogi slučajevi su nejasnog uzroka, ali kemijski spojevi, lijekovi, ili zračenje mogu biti uzrok.
-
Pregled koštane srži pokazuje različit stupanj hipocelularnosti.
-
Liječenje je transplantacijom krvotvornih matičnih stanica ili imunosupresijom konjskim antitimocitnim globulinom i ciklosporinom.