X–vezani limfoproliferativni sindrom proizlazi iz defekta T i NK stanica te je obilježen abnormalnim odgovorom na infekciju Epstein–Barrovim virusom koja vodi zatajenju jetre, imunodeficijenciji, limfomu, smrtonosnoj limfoproliferativnoj bolesti i aplaziji koštane srži.
(Vidi također Pregled poremećaja imunodeficijencija i Pristup pacijentu s poremećajem imunodeficijencije.)
X-vezani limfoproliferativni sindrom (XLP) je poremećaj primarne imunodeficijencije koji uključuje T-stanične nedostatke. Uzrokuju ga mutacije gena na X kromosomu koji kodiraju protein specifičan za T- i NK-stanice, tzv. SAP. Bez SAP-a limfociti nekontrolirano proliferiraju kao odgovor na infekciju Epstein-Barrovim virusom, a NK stanice ne funkcioniraju. To je recesivna bolest i očituje se samo kod muškaraca.
XLP tipa 1 je najčešći tip (oko 60% slučajeva). Uzrokuju ga mutacije gena koji kodira protein povezan s signalnom limfocitnom aktivacijom molekulom (SLAM) - SAP, također zvan I SH2 proteina 1A [SH2D1A] ili DSHP). Bez SAP, limfocitna proliferacija kao odgovor na Epstein Barr virusnu (EBV) infekciju i NK stanice ne funkcionira.
XLP tip 2 je klinički sličan tipu 1 i predisponira hemofagocitnu limfohistiocitozu (HLH), rijedak poremećaj koji uzrokuje imunodeficijenciju u dojenčadi i male djece. XLP2 uzrokovan je mutacijom u genu koji kodira X-vezani inhibitorski apoptotički protein (XIAP).
Simptomi i znakovi
X-vezani limfoproliferativni sindrom obično je asimptomatski dok ne dođe do infekcije Epstein–Barrovim virusom. Tada većina bolesnika razvije fulminantnu ili smrtonosnu infektivnu mononukleozu sa zatajenjem jetre (uzrok su citotoksične T–stanice koje reagiraju s B–stanicama ili drugim tkivnim stanicama zaraženim s EBV); Bolesnici koji prežive početnu infekciju razviju B– stanični limfom, aplastičnu anemiju, hipogamaglobulinemiju (koja nalikuje običnoj varijabilnoj imunodeficijenciji) ili kombinacije.
Dijagnoza
Dijagnozu XLP treba uzeti u obzir u mlađih muškaraca koji su imali ozbiljne Epstein-Barr virusne infekcije, HLH, pozitivnu obiteljsku anamnezu ili druge česte manifestacije.
Genetičko testiranje je zlatni standard za potvrdu dijagnoze (prije i nakon EBV infekcije i nastupa simptoma), kao i kliconoštvo. Međutim, genetsko testiranje može potrajati tjednima, pa se radi drugo testiranje ako dijagnoza mora biti potvrđena ranije (npr. protočna citometrija za SH2D1A protein).
Dijagnostički nalazi uključuju
-
Smanjeno stvaranje protutijela na antigene (posebno na nuklearni antigen EBV),
-
Oslabljen proliferacijski odgovor T-stanica na mitogene
-
-
obrnuti omjer CD4+/CD8+ T-stanica
Ovi rezultati su tipični prije i nakon Epstein-Barr virusne infekcije. Biopsija koštane srži može pomoći potvrditi HLH.
U preživjelih, laboratorijske i slikovne pretrage rade se jednom godišnje za provjeru limfoma i anemije.
Genetičko testiranje se obavlja u rođaka kada se ustanovi slučaj ili podloga u obitelji. Prenatalni probir se preporučuje osobama kod kojih je mutacija koja uzrokuje XLP identificirana u njihovoj obitelji.
Liječenje
Liječenje XLP transplantacijom hematopoetskih matičnih stanica Oko 75% bolesnika umire do 10. godine života, a svi umiru do 40. godine života ukoliko se ne izvrši transplantacija koštane srži. Oko 80% bolesnika koji prime transplantat će preživjeti. Transplantacija koštane srži dovodi do izlječenja ako se učini prije nego infekcija Epstein-Barrovim virusom postane smrtonosna.
Rituksimab može spriječiti ozbiljne EBV infekciju prije transplantacije.