Antrakoza nastaje zbog udisanja ugljene prašine. Taloženje prašine u plućima dovodi do nakupljanja makrofaga natovarenih (krcatih) česticama prašine oko bronhiola (ugljene pjege), što katkad uzrokuje fokalni bronhiolarni emfizem. Antrakoza obično ne izaziva nikakve simptome, ali može napredovati i prijeći u progresivnu masivnu fibrozu sa oštećenom funkcijom pluća. Dijagnoza se temelji na radnoj anamnezi i nalazima RTG-a pluća. Liječenje je uglavnom potporno (simptomatsko).
(Vidi također Prikaz plućnih bolesti izazvanih vanjskim čimbenicima.)
Etiologija
Etiologija antrakoze
Antrakoza je posljedica kroničnog udisanja prašine koja dolazi iz ugljena bogatog ugljikom (antracit i bitumen) i rijetko grafita, u pravilu nakon ≥ 20 godina ekspozicijskog staža. Udisanje silicija koji se nalazi u ugljenu može također pridonijeti kliničkoj slici.
Patofiziologija
Patofiziologija antrakoze
Alveolarni makrofagi progutaju čestice prašine, oslobađaju citokine koji potiču upalu i skupljaju se u plućnom intersticiju oko bronhiola i alveola (ugljene pjege). Nakupljanjem kolagena počinje stvaranje ugljenih čvorića, dok se fokalni emfizem razvija uslijed slabljenja i dilatacije zidova bronhiola. Fibroza se može razviti, ali obično u blizini ugljenih pjega. Narušavanje plućne arhitektonike, bronhoopstrukcija i oštećenje plućne funkcije obično su blagog stupnja, ali mogu biti izrazito destruktivni kod nekih bolesnika.
Opisana su dva oblika antrakoze:
jednostavna, s pojedinačnim ugljenim pjegama
komplicirana, s ugljenim pjegama koje se međusobno stapaju i progresivnom masivnom fibrozom
Jednostavni tip antrakoze prelazi u progresivnu masivnu fibrozu u oko 1–2% slučajeva godišnje. Nedavno je uočena brza progresija antrakoze u progresivnu masivnu fibrozu kod mladih rudara, posebno u istočnom dijelu SAD-a u usporedbi s ostatkom Sjedinjenih Država (1).
U tim slučajevima progresivne masivne fibroze, čvorići se stapaju i tvore crne, gumaste mase u parenhimu obično u gornjim posteriornim plućnim poljima. Ove mase mogu razoriti krvne žile i dišne putove ili mogu kolikvirati stvarajući šupljine (antrakotične kaverne). Progresivna masivna fibroza može se razviti i napredovati čak i nakon prestanka izlaganja ugljenoj prašini. Unatoč sličnosti progresivne masivne fibroze izazvane ugljenom i silikoznih konglomerata, razvoj progresivne masivne fibroze u rudara nije povezan sa sadržajem silicija u ugljenu. Međutim, izloženost siliciju koji se nalazi u ugljenu potrebna je za napredovanje i prelazak antrakoze u progresivnu masivnu fibrozu, dok ekspozicija samo grafitu može izazvati antrakozu, ali ne i progresiju i prelazak u progresivnu masivnu fibrozu.
Mali postotak bolesnika s antrakozom razvije difuznu plućnu fibrozu.
Komplikacije
Povezanost antrakoze i reumatoidnog artritisa je dobro poznata. Nije jasno da li antrakoza čini rudare sklonima razvoju reumatoidnog artritisa, ili reumatoidni artritis predstavlja poseban oblik bolesti kod pacijenata s antrakozom, odnosno mijenja li reumatoidni artritis reakciju rudara na ugljenu prašinu. Brojni okrugli noduli u plućima koji se stvaraju u relativno kratkom vremenskom roku (Caplanov sindrom) predstavljaju imunopatološki odgovor povezan s reumatoidnom dijatezom. Histološki nalikuju reumatoidnim čvorovima, ali je u perifernim dijelovima izražena akutna upala.
Bolesnici s antrakozom imaju neznatno povećan rizik za razvoj aktivne tuberkuloze i netuberkuloznih mikobakterijskih infekcija. Slaba je povezanost između antrakoze i progresivne sistemske skleroze i karcinoma želuca.
Literatura
1. Almberg KS, Halldin CN, Blackley DJ, et al: Progressive massive fibrosis resurgence identified in U.S. coal miners filing for black lung benefits, 1970-2016. Ann Am Thorac Soc 15(12):1420–1426, 2018. doi: 10.1513/AnnalsATS.201804-261OC
Simptomi i znakovi
Simptomi i znakovi antrakoze
Antrakoza obično ne izaziva simptome. Većinu kroničnih plućnih simptoma kod rudara u ugljenokopima uzrokuju druga stanja, kao što su industrijski bronhitis izazvan ugljenom prašinom ili slučajni emfizem uzrokovan pušenjem. Kašalj može postati kroničan problem kod rudara čak i nakon što napuste radno mjesto, čak i kod nepušača.
Progresivna masivna fibroza dovodi do progresivne dispneje. Crni sputum (melanoptiza) je rijedak, a nastaje uslijed prodora rupturiranih kolikviranih nodoznih infiltrata u dišne putove. Progresivna masivna fibroza obično vodi do plućne hipertenzije sa zatajenjem desnog ventrikula i respiratorne insuficijencije.
Dijagnoza
Dijagnoza antrakoze
Dijagnoza antrakoze temelji se na radnoj anamnezi o ekspoziciji ugljenoj prašini i nalazu RTG snimke pluća ili CT-a toraksa.
Kod bolesnika s antrakozom, RTG snimka pluća ili CT toraksa otkriva difuzne, male, okruglaste sjene ili čvoriće. Pronalazak barem jednog zasjenjenja > 10 mm ukazuje na progresivnu masivnu fibrozu. Specifičnost rendgenskih snimaka prsnog koša za progresivnu masivnu fibrozu je niska jer trećina lezija proglašenih kao progresivna masivna fibroza ustvari su malignitet, ožiljci ili druge lezije. CT toraksa je senzitivniji i specifičniji nego radiogram pluća za otkrivanje međusobno stopljenih čvorića, rane progresivne masivne fibroze i kavitacija.
Pneumokonioza
Tamna plućna polja izgledaju prošarana plakovima od bijelih fibroznih masa.
STEVE ALLEN/ZNANSTVENA FOTOTEKA
Za difuznu plućnu fibrozu karakteristične su retikularne sjene, pretežno u donjim režnjevima. Zabilježene su i promjene poput saćastih pluća.
Testovi za ispitivanje plućne funkcije su nespecifični, ali mogu otkriti bolesnike u kojih se razvio opstruktivni, restriktivni ili kombinirani poremećaj ventilacije. Budući da se kod nekih bolesnika s opsežnom jednostavnom antrakozom i kod nekih s kompliciranom antrakozom može naći poremećaj izmjene plinova, preporučuje se na početku bolesti odrediti (DLCO) i plinove u arterijskoj krvi (ABS) u mirovanju i u naporu te kasnije vršiti periodične kontrole.
Budući da su pacijenti s antrakozom često bili izloženi i silicijskoj prašini i ugljenoj prašini, obično se provode pretrage za otkrivanje tuberkuloze (TBC). Bolesnicima s antrakozom trebalo bi jednom godišnje uraditi tuberkulinski kožni test (PPD). Osobama s pozitivnim rezultatima testa za potvrdu TBC-a treba uraditi kulture sputuma i citologiju, CT toraksa i bronhoskopiju.
Liječenje
Liječenje antrakoze
Liječenje je rijetko neophodno kod jednostavne antrakoze, iako se preporučuje prestanak pušenja i budnost u smislu razvoja TBC. Bolesnici s plućnom hipertenzijom i/ili hipoksemijom trebaju oksigenoterapiju.
Plućna rehabilitacija može donekle pomoći radnicima koji imaju teža oštećenja u izvršavanju svakodnevnih aktivnosti. Radnicima s antrakozom, posebno onima koji imaju progresivnu masivnu fibrozu, mora se ograničiti daljnja ekspozicija, osobito ako su u pitanju visoke koncentracije prašine. TBC se liječi u skladu s trenutnim preporukama.
Prevencija
Prevencija antrakoze
U preventivne mjere spadaju prekid ekspozicije ugljenoj prašini, prestanak pušenja te cijepljenje protiv pneumokoka i influence. Antrakoza se može spriječiti tako što se neće dozvoliti kontakt ugljene prašine s licem. Unatoč odavno propisanim mjerama predostrožnosti, ekspozicija se i dalje događa u rudnicima, što je dovelo do povećanja stope bolesti, uključujući teške oblike.
Zaštitne maske za disanje s filtrom pružaju samo ograničenu zaštitu.
Ključne poruke
Antrakoza je posljedica kroničnog udisanja prašine koja dolazi iz ugljena bogatog ugljikom (antracit i bitumen) i rijetko grafita, u pravilu nakon ≥ 20 godina ekspozicijskog staža.
Većina bolesnika ima jednostavnu antrakozu, s malim, asimptomatskim čvorovima vidljivim na radiološkim snimkama.
Kod nekih bolesnika s antrakozom razvije se progresivna masivna fibroza, s pogoršanjem plućne funkcije, dispnejom i izraženim promjenama na radiološkim snimkama.
Dijagnoza se temelji na radnoj anamnezi s podacima o ekspoziciji, kao i na nalazima radioloških slikovnih pretraga.
Terapija je potporna (simptomatska), prestanak pušenja i ograničavanje ili zabrana daljnje ekspozicije.