Pneumonija je akutna upala pluća prouzročena infekcijom. Početna dijagnoza obično počiva na rendgenu pluća i kliničkim nalazima. Uzroci, simptomi, liječenje, preventivne mjere kao i prognoza bolesti se razlikuju ovisno o tomu je li infekcija bakterijska, mikobakterijska, virusna, gljivična ili izazvana parazitima; je li stečena izvan bolnice (domicilna), u bolnici (hospitalna) ili u domu za njegu starih osoba ili drugim zdravstvenim ustanovama, te je li oboljeli imunokompetentan ili imunokompromitiran.
(Vidi također Neonatalne pneumonije ili pneumonije u novorođenčadi.)
Procjenjuje se da 2–3 milijuna ljudi u SAD-u svake godine oboli od pneumonije, od čega 60.000 umre. U SAD-u su pneumonije, zajedno s gripom, 8. vodeći uzrok smrti i vodeći infektivni uzrok smrti. Bolničke pneumonije su najčešće smrtonosne hospitalne infekcije i najčešći uzrok ukupne smrtnosti u zemljama u razvoju.
Najčešći uzrok pneumonije u odraslih > 30 godina je:
Streptococcus pneumoniae je najčešći uzročnik u svim dobnim skupinama, stanjima, sredinama i zemljopisnim područjima. Međutim, patogeni svih vrsta, od virusa pa do parazita, mogu uzrokovati pneumoniju.
Dišni putovi i pluća su stalno izloženi vanjskim patogenima. Gornji dišni putovi i orofarinks djelomično su kolonizirani takozvanom “normalnom florom” koja ne ugrožava obranu domaćina. Mikroaspiracija ovih patogena iz gornjih dišnih puteva redovna je pojava, ali se obrambeni mehanizam pluća lako rješava tih patogena. Pneumonija se razvija kada:
-
su kompromitirani (nadvladani) obrambeni mehanizmi
-
makroaspiracija dovodi do velikog inokuluma bakterija pa veliki broj patogenih mikroorganizama nadvlada normalne obrambene snage domaćina
-
unesen je posebno virulentan patogen
Povremeno se infekcija razvija kada patogeni dospiju do pluća krvotokom ili širenjem per continuitatem iz stijenke prsnog koša ili medijastinuma.
Gornji dišni putovi se brane sekrecijom IgA, proteaza i lizozoma; sekrecijom inhibitora rasta koje proizvodi normalna flora, te fibronektina koji oblaže sluznicu i inhibira adherenciju patogena.
Nespecifična odbrana donjih dišnih putova počiva na kašlju, mukocilijarnom čišćenju i točno određenim kutovima grananja dišnih putova, čime se sprječava infekcija. Specifičnu obranu donjih dišnih putova čine različiti imunološki mehanizmi specifični za patogene: IgA i IgG opsonizacija (proces vezanja odgovarajućih opsonina za površinu bakterije ili druge stanice čime se olakšava fagocitoza. Opsonini su: razna antitijela, neki enzimi i dijelovi komponenti komplementa; op. prev.), antimikrobni peptidi, protuupalni učinci surfaktanta, fagocitoza koju vrše alveolarni makrofagi i T–stanični imuni odgovor. Ovi mehanizmi štite većinu ljudi od infekcije.
Međutim, brojna stanja mijenjaju normalnu floru (npr. sistemske bolesti, pothranjenost, izloženost infekciji u bolnicama ili staračkim domovima, upotreba antibiotika i imunosupresiva), povećana virulencija uzročnika ili oštećenje ovih obrambenih mehanizama (npr. izmijenjen mentalni status, pušenje, nazogastrična ili endotrahealna intubacija). Na taj način patogeni lakše prodiru u dišne prostore udisanjem, kontaktom, hematogenim rasapom ili aspiracijom, te se mogu razmnožiti i izazvati pneumoniju.
Specifični patogeni mikroorganizmi, tj. uzročnici pneumonije ne mogu se otkriti u < 50% bolesnika i pored opsežnih dijagnostičkih pretraga, prvenstveno zbog ograničenja trenutno dostupnih dijagnostičkih testova. No, budući da uzročnici i ishod liječenja ovise o okolnostima pod kojima su nastali i rizičnim faktorima domaćina, pneumonije se dijele na:
Ovakva podjela (kategorizacija) pneumonija koja počiva na kliničkoj slici i mjestu nastanka infekcije, omogućava precizniji odabir empirijske antibiotske terapije.
Izraz intersticijska pneumonija odnosi se na raznovrsne pneumonije koji se ne mogu povezati s nijednim uzročnikom, a za koje su karakteristične upala i fibroza plućnog intersticija ( vidi: Pregled idiopatskih intersticijskih pneumonija).