Svaki čovjek povremeno osjeća strah i tjeskobu (anksioznost). Strah je emocionalni, tjelesni i ponašajni odgovor na neposredno prepoznatljivu opasnost iz okoliša (npr. provalnik, nepažljiv vozač). Anksioznost je uznemirujuće, emocionalno neugodno stanje nervoze i nelagode; za razliku od straha, uzroci anksioznosti su manje očigledni. Anksioznost je slabije povezana sa egzaktnim vremenskim nastupom prijetnje; može se javiti tijekom njenog iščekivanja, trajati nakon što je prijetnja prošla ili se pojaviti bez jasno prepoznatljive prijetnje. Anksioznost je često praćena tjelesnim promjenama i ponašanjima koja nalikuju onima izazvanima strahom.
Određeni stupanj anksioznosti je adaptivan; anksioznost može pomoći prilikom pripreme, uvježbavanja i izvedbe u svrhu poboljšanja čovjekovog funkcioniranja te može povećati oprez u potencijalno opasnim situacijama. Međutim, ukoliko prijeđe kritičnu granicu, anksioznost uzrokuje disfunkcionalnost i nepotrebnu patnju. Tada je anksioznost maladaptivna i smatra se poremećajem.
Anksioznost prati široki raspon tjelesnih i duševnih poremećaja, no u pojedinim je vodeći simptom. Anksiozni poremećaji su najčešći od svih skupina psihijatrijskih poremećaja. Međutim, često ostaju neprepoznati i zbog toga se ne liječe. Neliječena kronična maladaptivna anksioznost može doprinijeti razvoju ili ometati liječenje pojedinih općih medicinskih poremećaja.
Psihički distres, odnosno patnja, koji se javlja odmah ili kratko nakon doživljavanja ili prisustvovanja preplavljujućem traumatskom događaju se više ne klasificira kao anksiozni poremećaj. Takvi poremećaji se sada klasificiraju kao traumatski poremećaji i poremećaji vezani uz stresor.
Etiologija
Uzroci anksioznih poremećaja nisu u potpunosti poznati, no obuhvaćaju psihičke i tjelesne čimbenike. U mnogih se ljudi anksiozni poremećaji razvijaju bez jasnih prethodnih okidača. Anksioznost može biti odgovor na okolišne stresore, poput okončanja važne emocionalne veze ili izlaganja po život opasnim zbivanjima.
Određeni medicinski poremećaji mogu izravno uzrokovati anksioznost; uključujući sljedeće:
Različiti lijekovi mogu uzrokovati anksioznost. Kortikosteroidi, kokain, amfetamini i kofein neposredno mogu uzrokovati simptome anksioznosti, kao i ustezanje od alkohola, sedativa i pojedinih opojnih droga.
Simptomi i znakovi
Anksioznost može nastupiti iznenada, kao u slučaju panike, ili postupno tijekom više minuta, sati ili dana. Može trajati u rasponu od nekoliko sekundi pa do nekoliko godina; dugo trajanje anksioznosti je karakteristično za anksiozne poremećaje. Anksioznost se proteže od jedva prepoznatljive patnje sve do intenzivne panike. Sposobnost tolerancije određene razine anksioznosti se razlikuje od osobe do osobe.
Anksiozni poremećaji mogu biti toliko uznemirujući i ometajući da mogu rezultirati nastankom depresije. Alternativno, anksiozni i depresivni poremećaji mogu istovremeno postojati, ili se prvo može razviti depresija dok se simptomi i znakovi anksioznog poremećaja javljaju kasnije.
Dijagnoza
Hoće li anksioznost biti dovoljno dominantna ili ozbiljna da se razvije poremećaj ovisi o nekoliko varijabli. Mišljenja liječnika se razlikuju po tome u kojem trenutku će se postaviti dijagnoza. Liječnici na temelju anamneze, fizikalnog pregleda i odgovarajućih laboratorijskih pretraga prvo trebaju utvrditi je li anksioznost nastala zbog tjelesne bolesti ili lijeka. Potrebno je utvrditi i je li anksioznost manifestacija neke druge psihijatrijske bolesti.
Anksiozni poremećaj je prisutan i zahtijeva liječenje ukoliko je prisutno sljedeće:
-
Ostali uzroci nisu identificirani.
-
Anksioznost je vrlo uznemirujuća.
-
Anksioznost ometa funkcioniranje.
-
Anksioznost ne prestaje spontano u roku od nekoliko dana.
Dijagnoza specifičnog anksioznog poremećaja počiva na karakterističnim simptomima i znakovima. Kliničari obično koriste specifične kriterije Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, peto izdanje (DSM-5), koji opisuje specifične simptome i zahtijeva isključivanje drugih uzroka simptoma.
Podatak o postojanju anksioznih poremećaja u obiteljskoj anamnezi pomaže prilikom postavljanja dijagnoze, jer se čini da neki pacijenti nasljeđuju sklonost istim anksioznim poremećajima koje imaju njihovi rođaci, kao i opću podložnost drugim anksioznim poremećajima. Međutim, neki pacijenti obole od istog poremećaja kao i njihovi rođaci putem modela naučenog ponašanja.
Liječenje
Liječenje se razlikuje ovisno o vrsti anksioznog poremećaja, ali obično uključuje kombinaciju psihoterapije specifične za poremećaj i farmakoterapiju. Najčešće skupine lijekova koji se koriste su benzodiazepini i SIPPS-i.