Žučni kamenci su nakupine čvrstog materijala (uglavnom kristali kolesterola) u žučnom mjehuru.
-
Jetra može izlučiti previše kolesterola, koji se prenosi putem žuči, gdje višak kolesterola stvara čvrste čestice i nakuplja se.
-
Žučni kamenci ponekad uzrokuju bol u gornjem dijelu trbuha koja može trajati satima.
-
Ultrazvuk je vrlo precizan u otkrivanju žučnih kamenaca.
-
Ukoliko žučni kamenci uzrokuju ponavljajuće bolove ili druge tegobe, potrebno je operativnoodstraniti žučni mjehur.
(Vidi također Pregled poremećaja žučnog mjehura i žučnih kanala.)
Većina poremećaja žučnog mjehura i žučnih kanala rezultat je žučnih kamenaca. Čimbenici rizika za žučne kamence uključuju sljedeće:
-
Ženski spol
-
Starija dob
-
Pretilost
-
Brzi gubitak tjelesne težine (kao rezultat prehrane s niskim unosom kalorija ili barijatrijskih operacija)
-
Tipična zapadnjačka prehrana
-
Obiteljska anamneza žučnih kamenaca
U Sjedinjenim Američkim Državama, oko 20% osoba starijih od 65 godina i oko 10% svih odraslih osoba imaju žučne kamence.
Kamenci u žučnom mjehuru (kolelitijaza) ponekad prelaze u žučne vodove, ili se kamenac može formirati u žučnim vodovima. Prisutnost kamenaca u žučnim vodovima naziva se koledokolitijaza. Ova kamenci ponekad blokiraju žučni vod.
Većina žučnih kamenaca ne uzrokuje simptome. Ali ako se pojave simptomi ili drugi problemi, potrebno je liječenje. Svake godine više od pola milijuna ljudi u Sjedinjenim Državama kirurškim putem ukloni žučni mjehur.
Što su žučni kamenci?
|
Žučni kamenci se obično sastoje od kolesterola koji se kristalizira iz žuči. Oni se formiraju u žučnom mjehuru. Mogu napustiti žučni mjehur i zaglaviti se u cističnom kanalu, zajedničkom žučnom kanalu ili ampuli Vatera.
|
U Zapadnom svijetu, glavna komponenta većine žučnih kamenaca je kolesterol, masnoća (lipidi) koja se normalno otopi u žuči (ali ne u vodi). Kada jetra izlučuje višak kolesterola, žuč postaje prezasićena kolesterolom. Višak tvori krute čestice (kristali kolesterola). Ti se mikroskopski kristali nakupljaju u žučnom mjehuru, gdje se nakupljaju i rastu u žučne kamence.
Druge vrste žučnih kamenaca nastaju na isti način, ali čvrste čestice su kalcijevi spojevi ili bilirubin (glavni pigment u žuči). Kamenci koji se sastoje od bilirubina, nazvani pigmentni kamenci, crne je (formira se u žučnom mjehuru) ili smeđe boje (formira se u žučnim kanalima). Crni pigmentni kamenci se češće razvijaju kod osoba koje imaju alkoholnu bolest jetre, koji su stariji ili koji imaju hemolitičku anemiju (što se događa kada tijelo uništi crvene krvne stanice prerano). Kamenci od smeđeg pigmenta mogu se formirati kada su žučni mjehur ili žučni kanali upaljeni ili inficirani, ili kada su žučni kanali suženi.
Kamenci mogu ostati u žučnom mjehuru ili prelaziti u žučne kanale. Kamenci mogu blokirati cistični vod, zajednički žučni vod ili ampulu Vateri (gdje se spajaju zajednički žučni kanal i kanal gušterače). Većina kolesterola u žučnim vodovima dolazi iz žučnog mjehura.
Svako sužavanje (striktura) žučnih puteva može dovesti do začepljenja ili sporog otjecanja žuči. Bakterijske infekcije mogu se razviti kada je protok žuči usporen ili blokiran.
Ponekad se mikroskopske čestice kolesterola, kalcijevih spojeva, bilirubina i drugih materijala nakupljaju, ali ne tvore kamenje. Ovaj materijal se naziva mulj. Mulj se razvija kada žuč ostaje predugo u žučnom mjehuru, kao i tijekom trudnoće. Mulj žučnog mjehura obično nestaje kada se njegov uzrok riješi, na primjer, kada završi trudnoća. Međutim, mulj se može razviti u žučne kamence ili proći u žučne vodove i blokirati kanale.
Simptomi
Oko 80% osoba sa žučnim kamencima nemaju nikakvih simptoma mnogo godina, osobito ako žučni kamenci ostaju u žučnom mjehuru.
Žučni kamenci mogu uzrokovati bolove. Bol se razvija kada kamenje prođe iz žučnog mjehura u cistični kanal, zajednički žučni kanal ili ampulu Vateri i blokira vodove. Tada žučnjak bubri, uzrokujući bol nazvanu žučna kolika. Bolovi su lokalizirani u gornjem dijelu trbuha, obično na desnoj strani ispod rebara. Ponekad je mjesto teško odrediti, osobito za osobe sa šećernom bolesti i u starijih osoba. Bolovi se obično pojačavaju u intenzitetu od 15 minuta do jednog sata i ostaju stabilni do 12 sati. Bol je obično dovoljno jaka da osobe potraže liječničku pomoć. Bolovi su često praćeni mučninom i povraćanjem.
Teški obrok može potaknuti bilijarnu koliku. Žučni kamenci ne uzrokuju podrigivanje ili nadutost. Mučnina se javlja samo kod pojave žučne kolike.
Iako se većina epizoda bilijarne kolike spontano razrješava, bolovi se ponovno pojavljuju u 20 do 40% osoba svake godine i mogu se razviti komplikacije. Između epizoda osobe se dobro osjećaju.
Ako opstrukcija potraje, žučni se mjehur upali (stanje koje se naziva akutnim kolecistitisom). Kada je žučni mjehur upaljen, bakterije se razmnožavaju, a infekcija se može razviti. Upala obično uzrokuje groznicu.
Blokada zajedničkog žučnog kanala ili ampule Vateri je ozbiljnija od blokade cističnog kanala. Blokada žučnog kanala može prouzročiti širenje kanala. Također može uzrokovati groznicu, zimicu, i žuticu (žućkasta promjena boje kože i bijeloočnica). Ova kombinacija simptoma ukazuje da se razvila ozbiljna infekcija nazvana akutni kolangitis. Bakterije se mogu proširiti u krvotok i uzrokovati ozbiljne infekcije drugdje u tijelu (sepsa). Također se mogu razviti džepovi gnoja (apscesi) u jetri ().
Kamenci koji blokiraju ampulu Vateri također mogu blokirati kanal gušterače, uzrokujući upalu gušterače (pankreatitis).
Upala žučnog mjehura uzrokovana žučnim kamencima može nagrizati stijenku žučnog mjehura, što ponekad rezultira puknućem (perforacijom). Perforacija dovodi do curenja sadržaja žučnog mjehura u trbušnu šupljinu, uzrokujući tešku upalu (peritonitis). Veliki kamen u žuči koji ulazi u tanko crijevo može uzrokovati crijevnu blokadu, nazvanu ileus. Ova rijetka komplikacija češće se javlja kod starijih osoba.
Dijagnoza
Liječnici sumnjaju na žučne kamence u bolesnika s karakterističnim bolovima u gornjem dijelu trbuha. Ponekad se žučni kamenci slučajno otkriju tijekom slikovnih pretraga učinjenih iz nekih drugih razloga.
Ultrazvuk je metoda izbora s od oko 95% točnosti. Manje je precizan u otkrivanju kamenaca u žučnim vodovima, ali može pokazati dilatirane žučne vodove. Ponekad mogu biti potrebne i druge metode. One uključuju
Endoskopski ultrazvuk (EUS) zapravo je endoskop koji sadrži mali ultrazvučni uređaj na svom vrhu, a uvodi se kroz usta do želuca i tankog crijeva. Pozicionirai se u blizini žučnog mjehura i žučnih vodova i može prikazati slike struktura bolje nego standardni ultrazvuk.
Za ERCP, fleksibilna cijev za gledanje (endoskop) s kirurškim dodacima prolazi kroz usta, u jednjak, kroz želudac i u tanko crijevo ( vidi: Razumijevanje endoskopske retrogradne kolangiopanokreatografije). Kroz endoskop se propušta tanki kateter u otvor između tankog crijeva i zajedničkog žučovoda i kanala gušterače i prema gore u zajednički žučni kanal. Zatim se kroz kateter u žučne vodove ubrizgava radioaktivno kontrastno sredstvo, koje je vidljivo na rentgenskim zrakama.
Također, potrebno je učiniti laboratorijske nalaze za procjenu funkcije jetre i oštećenja jetretestovi funkcije jetre). Rezultati su obično normalni, osim ako kamenci ne blokiraju žučne vodove. Kada kamenci blokiraju žučne vodove, rezultati su obično abnormalni, što sugerira retenciju žuči u jetri (kolestaza). Rezultati često uključuju povišene vrijednosti bilirubina i nekih jetrenih enzima.
Liječenje
-
Operativni zahvat uklanjanja žučnog mjehura (kolecistektomija)
-
Ponekad lijekovi za otapanje žučnih kamenaca
-
Ponekad uklanjanje žučnih kamenaca putem endoskopske retrogradne kolangiopankreatografije (ERCP)
Ukoliko žučni kamenci ne uzrokuju tegobe, ne zahtjevaju liječenje. Ukoliko uzrokujubol, potrebna je promjena prehrane (s nižim udjelom masnoća).
Kamenci u žučnom mjehuru
Ukoliko kamenci uzrokuju jake, ponavljajuće bolove, preporuča se učiniti kolecistektomiju. Uklanjanje žučnog mjehura sprječava epizode žučne kolike, ali ne utječe na probavu hrane. Nakon operacije nisu potrebna posebna ograničenja u ishrani.
U oko 90% slučaja, kolecistektomija se izvodi laparoskopski. Kroz male rezove uvede se laparoskop i kirurški instrumenti. Laparoskopska kolecistektomija ima nekoliko predosti kao što je brži i lakši postoperativni oporavak, kraći boravak u bolnici te manji ožiljak.
Preostalih 10% kolecistektomija izvodi se otvorenom abdominalnom kirurgijom, koja zahtjeva veći operativni rez.
Ponekad se žučni kamenci mogu otopiti lijekovima kao što je ursodeoksikolna kiselina. Takav lijek, koji se uzima dva ili tri puta dnevno, može otopiti sićušne kamenice u 6 mjeseci, a veće kamence nakon 1-2 godine. Mnogi kamenci se nikad ne otope, a najčešće se otope kolesterolski kamenci. Čak i ako se kamenci uspješno otope, polovica tih bolesnika ponovno razvija kamenac u roku od 5 godina. Ovaj tretman ima ograničenu primjenu, a liječnici ga koriste samo kada je operacija previše rizična (na primjer, kod osoba s većim zdravstvenim problemima -).
Ursodeoksiholna kiselina može spriječiti stvaranje kamenaca kod pretilih ljudi koji brzo gube na težini nakon operacije mršavljenja ili su na vrlo niskoj kalorijskoj dijeti.
Kamenci u žučnim vodovima
Većina kamenaca u žučnim vodovma može se ukloniti tijekom ERCP-a. Tijekom tog postupka, liječnici uvode instrument kroz endoskop i koriste ga za rezanje Oddijevog sfinktera (koji se otvara u tanko crijevo) - postupak koji se naziva endoskopska sfinkterotomija. Ponekad se i kraj žučnog voda reže i proširi. Ako se kamenci sami po izrezivanju ne izliju u tanko crijevo, kroz endoskop se umetne kateter s malom košaricom na vrhu. Može se upotrijebiti za izvlačenje kamenca iz kanala. Rezanje kraja žučnog kanala ostavlja otvor dovoljno širok da bi svaki budući kamenci lakše prošli u tanko crijevo. Žučni kamenci koji se nalaze u žučnom mjehuru ne mogu se ukloniti ovom tehnikom.
ERCP s endoskopskom sfinkterotomijom uspješan je u 90% bolesnika. To je daleko sigurnije od otvorene abdominalne operacije. Manje od 1% ljudi umire od ovog postupka, a do 7% doživljava komplikacije ubrzo nakon ERCP-a s endoskopskom sfinkterotomijom. Takve komplikacije uključuju krvarenje, upalu gušterače (pankreatitis), te perforaciju ili infekciju žučnih putova. Kasnije, kod nekih ljudi, nakon upale žučnih puteva sužava se žučni vod (nazivaju se strikture). Kada su kanali uski, kamenje se češće formira u kanalima, uzrokujući više začepljenja.
U većine bolesnika, po ERCP-u se učini i kolecistektomija. Ukoliko se žučni mjehur ne ukloni, ponovo može doći do začepljenja žučnih vodova kamencem.
Više informacija